ನಗರ ನೀರಿನ ದಾಹ – ಸಮಾವೇಶದ ಒಂದು ಸಂಕ್ಷಿಪ್ತ ವರದಿ

14ನೇ ಜುಲೈ 2019, ಗಾಂಧಿ ಭವನ, ಬೆಂಗಳೂರು
ಆಯೋಜಕರು: ಗ್ರಾಮ ಸೇವಾ ಸಂಘ
‘ಶರಾವತಿ ನದಿ ಉಳಿಸಿ’ ಹೋರಾಟ ಒಕ್ಕೂಟ, ಎನ್ವಿರಾನ್ಮೆಂಟ್ ಸಪೋರ್ಟ್ ಗ್ರೂಪ್,
ಕರ್ನಾಟಕ ಗಾಂಧಿ ಸ್ಮಾರಕ ನಿಧಿ ಹಾಗೂ ಪಶ್ಚಿಮ ಘಟ್ಟ ಜಾಗೃತಿ ವೇದಿಕೆ

ಕರ್ನಾಟಕದ ಬಹುಪಾಲು ಸಂಪತ್ತನ್ನು ಕೇವಲ ಬೆಂಗಳೂರು ಕಬಳಿಸುವುದು ನ್ಯಾಯ ಸಮ್ಮತವಲ್ಲ ಎಂಬ ಸಂದೇಶವನ್ನು ಹೊತ್ತ ಪ್ರದರ್ಶನದಿಂದ (ರಘು ವೊಡೆಯರ್, ಡಿಂಪಲ್ ಶಃ, ಹಾಗೂ ಪರಮೇಶ್ ಜೋಳದ) ಹಾಗೂ ಭೂಮಿ ತಾಯಿ ಬಳಗದ
ಪರಿಸರ ಗೀತೆ ಯಿಂದ ಸಮಾವೇಶ ಪ್ರಾರಂಭವಾಯಿತು.

ಪರಿಸರ ತಜ್ಞ ಹಾಗೂ ಪತ್ರಕರ್ತ ನಾಗೇಶ್ ಹೆಗಡೆ ಅವರು ಅಧಿಕೃತವಾಗಿ ಸಮಾವೇಶವನ್ನು ಉದ್ಘಾಟಿಸಿದರು, ಇಂದಿರಾ ಕೃಷ್ಣಪ್ಪ, ಸಾಹಿತಿ ಹಾಗೂ ಗಾಂಧಿ ಭವನದ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿಗಳು ಅಧ್ಯಕ್ಷತೆ ವಹಿಸಿದ್ದರು, ಹಾಗೂ ರಂಗಕರ್ಮಿ ಪ್ರಸನ್ನ ಹಾಗೂ ನಿವೃತ ಮೇಜರ್ ಜನರಲ್ ಒಂಬತ್ಕೆರೆ ಉದ್ಘಾಟನೆಯಲ್ಲಿ ಉಪಸ್ತಿತರಿದ್ದರು.

ರಂಗಕರ್ಮಿ ಹಾಗೂ ಹೋರಾಟಗಾರ ಪ್ರಸನ್ನ ಅವರು ಸಮಾವೇಶದ ಪ್ರಾಸ್ತಾವಿಕ ನುಡಿಯಲ್ಲಿ, ಕರ್ನಾಟಕದ ನದಿಗಳನ್ನು ಉಳಿಸಲು ಜನ ಒಮ್ಮತದಿಂದ ಒಕ್ಕೊರಲಿನಿಂದ ಜೊತೆಗೂಡಬೇಕು ಎಂದು ಕರೆಕೊಟ್ಟರು. ನಮ್ಮ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯ ಕಲ್ಪನೆ ತಪ್ಪು ಪಟ್ಟಣದ ಜನತೆ ಹಳ್ಳಿಗಳ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಕಾಳಜಿವಹಿಸಬೇಕು ಎಂದು ವಿವರಿಸಿದರು. ಜನ ಪಟ್ಟಣಗಳಿಂದ ಹಳ್ಳಿಗಳಿಗೆ ವಲಸೆ ಹೋಗುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆ ನಡೆಯಬೇಕು ಎಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಟ್ಟರು. ಗ್ರಾಮೀಣ ಜನರಲ್ಲಿ ಕಳೆದುಹೋಗಿರುವ ಆತ್ಮಗೌರವವನ್ನು ಮತ್ತೆ ಬೆಳೆಸಬೇಕು. ಗ್ರಾಮಸ್ವರಾಜ್ಯದ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯ ಬುನಾದಿ ಎಂದರು. ನಂತರ ವಿವಿದ ಸಂವಾದ ಗೋಷ್ಠಿಗಳಲ್ಲಿ ಈ ವಿಷಯದ ಸುತ್ತ ತಜ್ಞರು, ಚಿಂತಕರು, ಹೋರಾಟಗಾರರು
ಹಾಗೂ ನಗರದ ಜನರಿಂದ ಚರ್ಚಿಸಲಾಯಿತು.

ಸಮಾವೇಶದಲ್ಲಿ ಮಂಡಿಸಿದ ಹಾಗೂ ಸರ್ವಾನುಮತದಿಂದ ಅಂಗಿಕರಿಸಿದ ನಿರ್ಣಯಗಳು,
೧.ಗ್ರಾಮೀಣ ಭಾರತವನ್ನು ಬೆಂಗಳೂರಿಗಿಂತ ಉತ್ತಮ ಪಡಿಸುವ ಮೂಲಕ ತಿರುಗುವಲಸೆ
೨. ಬೆಂಗಳೂರು ನುಂಗುತ್ತಿರುವ ವಿಪರೀತ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಶ್ವೇತ ಪತ್ರ
೩. ನದಿಗಳು ತಮ್ಮ ನೈಸರ್ಗಿಕ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಚಲಿಸಲಿ
೪.ಮಾಲೀನ್ಯ ಕಾರ್ಖಾನೆಗಳನ್ನು ತಡೆಗಟ್ಟಿ
೫. ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಕೆರೆ ಹಾಗು ರಾಜಕಾಲುವೆಗಳನ್ನು ಪುನರುಜ್ಜೀವನ ಮಾಡಿ
೬. ಎಲ್ಲರನ್ನು ಸೇರಿಸಿ , ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಚರ್ಚೆಯ ಮೂಲಕ ಸುಸ್ತಿರ ನೀರಿನ‌‌ನೀತಿ‌ತೆಗೆದು ಕೊಂಡು ಬನ್ನಿ

ಬೆಂಗಳೂರು ತಣಿಯದ ದಾಹದ ರಾಕ್ಷಸಿ ನಗರವೇ? ಎಂಬ ವಿಷಯದ ಸಂವಾದವನ್ನು ಲಿಯೋ ಎಫ್ ಸಲ್ದಾನಾ, ಪರಿಸರ ತಜ್ಞ ಹಾಗೂ ಹೋರಾಟಗಾರರು ನಡೆಸಿಕೊಟ್ಟರು,ಈ ವಿಷಯದ ಮೇಲೆ ಸಂಶೋದಕಿ ಭಾರ್ಗವಿ, ವಿಜ್ಞಾನಿ ಏ ಆರ್ ಶಿವಕುಮಾರ್, ಪರಿಸರ ಹೋರಾಟಗಾರ ಜನಾರ್ಧನ್ ಕೆಸರಗದ್ದೆ ತಮ್ಮ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯಿಸಿದರು.

ಭಾರ್ಗವಿ ಎಸ್ ರಾವ್ ಮಾತನಾಡಿ ಸರ್ಕಾರದ ಹಲವಾರು ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳು ಬಡವರಿಂದ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಪಡೆದು ಅವರ ಬದುಕಿಗೆ ತೊಂದರೆ ಉಂಟು ಮಾಡಿದೆ ಎಂದರು. ಗ್ರಾಮೀಣ ಜೀವನೋಪಾಯಕ್ಕೆ ಬೇಕಾದ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳು ನಡೆಯುವುದು
ಅತ್ಯಗತ್ಯ ಎಂದರು.
ಎ ಆರ್ ಶಿವಕುಮಾರ್ ಸ್ಥಳೀಯ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳನ್ನು ಉಪಯೋಗಿಸುವುದು ಒಂದೇ ಸುಸ್ಥಿರ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯ ಮೂಲಮಂತ್ರ ಎಂದರು. ವಿಕೇಂದ್ರೀಕರಣ ಮತ್ತು ಸ್ಥಳೀಯ ಉದ್ಯೋಗ ಕೆಲಸಗಳು ಹೆಚ್ಚು ಅರ್ಥಪೂರ್ಣ ಎಂದರು. ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ವ್ಯಕ್ತಿ, ಕುಟುಂಬವು ಅನುಸರಿಸಬೇಕಾದ ಸುಸ್ಥಿರ ಅಭ್ಯಾಸಗಳನ್ನು ವಿವರಿಸಿದರು, ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಮಳೆನೀರಿನ ಕೊಯ್ಲಿನ ಬಗ್ಗೆ.
ಜನಾರ್ಧನ ಕೆಸರಗದ್ದೆ ಸಮಸ್ಯೆ ಬರಿ ನೀರಿನದಲ್ಲ ಅದು ಹೇಗೆ ನಮ್ಮ ಆಹಾರ ಪದ್ಧತಿ, ನಾವು ಅನುಸರಿಸುತ್ತಿರುವ ಕೃಷಿ ಪದ್ಧತಿ, ಜನರು ಜೀವಿಸುವ ರೀತಿಗಳು ಕೂಡ ನೀರಿನ ಸಮಸ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಗಣನೀಯವಾದ ಅಂಶ. ನೀರಿನ ಸಮಸ್ಯೆಯನ್ನು, ಸಮಗ್ರ ದೃಷ್ಟಿಕೋನದಲ್ಲಿ ನೋಡಬೇಕು ಎಂದರು. ಅವಿವೇಕದ ಬೆಳೆಗಳು ಮತ್ತು ನಮ್ಮ ತತೆಯಲ್ಲಿನ ಆಹಾರ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಮಸ್ಯೆಗಳಿಗೆ ಕಾರಣವಾಗಿದೆ ಎಂದು ಹೇಳಿದರು.

ಎರಡನೇಯ ಸಂವಾದ ಗೋಷ್ಠಿ “ನಗರದ ದಾಹ ಮತ್ತು ನದಿಗಳ ಅಳಿವು” ಯನ್ನು ಸಿ. ಯತಿರಾಜು, ಪರಿಸರ ತಜ್ಞ ಹಾಗೂ ಹೋರಾಟಗಾರರು ನಡೆಸಿಕೊಟ್ಟರು. ಈ ವಿಷಯದ ಮೇಲೆ ಡಾ. ಎಸ್. ಜಿ. ಒಂಬತ್ಕೆರೆ, ನಿವೃತ್ತ ಮೇಜರ್ ಜನರಲ್ ಹಾಗೂ ಹೋರಾಟಗಾರರು, ಶುಭ ರಾಮಚಂದ್ರನ್, ಜಲ ತಜ್ಞೆ, ಶ್ರೀಹರ್ಷ ಹೆಗಡೆ, ಪರಿಸರ ಹೋರಾಟಗಾರ ಹಾಗೂ ಪತ್ರಕರ್ತ, ಕೆ ಏನ್ ಸೋಮಶೇಕರ್, ಪರಿಸರ ಹೋರಾಟಗಾರರು ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯಿಸಿದರು.

ಡಾ. ಎಸ್. ಜಿ. ಒಂಬತ್ಕೆರೆ ಮಾತನಾಡಿ, ಸದ್ಯದ ವಾತಾವರಣದ ಪರಿಸರದ ತುರ್ತು ಬಂಡವಾಳ ಶಾಹಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಸೃಷ್ಟಿ ಎಂದರು. ಸರ್ಕಾರದ ನೀತಿ ನಿಯಮಗಳು ಈ ಎಲ್ಲಾ ಸಮಸ್ಯೆಯ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಯೋಚಿಸಿ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವನ್ನು ಅನುಷ್ಠಾನಕ್ಕೆ ತೆರೆದಿರುವುದು ಮುಖ್ಯವಾದ ಸಮಸ್ಯೆ. ಜನ ತಮ್ಮ ಶಕ್ತಿಯನ್ನು ವ್ಯವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಅರಿತು, ಎಚ್ಚೆತ್ತು ಹೆಚ್ಚೆಚ್ಚು ಪರಿಸರ ಸ್ನೇಹಿ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವನ್ನು ಮುಂದೊತ್ತ ಬೇಕು ಹಾಗೂ ಭಾಗವಹಿಸಬೇಕು. ಇಂದಿನ ಸಮಸ್ಯೆ ಅಗತ್ಯಗಳಿಂದ ರೂಪಿತವಾದದ್ದು ಎಂಬುದು ಸುಳ್ಳು, ಅದು ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿಯ ದಾಹದ ಸೃಷ್ಟಿ, ಕೊಳ್ಳುಬಾಕರನ್ನಾಗಿ ನಮ್ಮನ್ನು ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿ ತರಬೇತುಗೊಳಿಸಿದೆ.

ಶುಭ ರಾಮಚಂದ್ರನ್, ಬೆಂಗಳೂರು ನಿಜವಾಗಿಯೂ ರಾಕ್ಷಸಿಯಾಗಿದ್ದು, ಆದರೆ ಇತ್ತೀಚೆಗೆ ಜನ ಅದರಿಂದ ಹೊರಬರುತ್ತಿರುವ ಸೂಚನೆಯನ್ನು ತೋರುತ್ತಿದೆ. ನೀರಿನ ಪಾಲನ್ನು ತಡೆಯುವುದು, ಅಂತರ್ಜಲದ ಮಟ್ಟವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸುವುದು ಹಾಗೂ ಕೆರೆಗಳನ್ನು ಪುನರುಜ್ಜೀವನಗೊಳಿಸುವ ಬಗ್ಗೆ ತಮ್ಮ ಸಂಸ್ಥೆ ಬಯೋಮ್ ಹಾಗೂ ತಮ್ಮ ಸ್ವಂತ ಅನುಭವವನ್ನು ಹಂಚಿಕೊಂಡರು.

ಶ್ರೀಹರ್ಷ ಹೆಗಡೆ, ಮಲೆನಾಡನ್ನು ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಗಾಗಿ ಅತಿಯಾಗಿ ಉಪಯೋಗಿಸುತ್ತಿದ್ದೇವೆ, ಇದು ಇಡೀ ಪರಿಸರಕ್ಕೆ ಹಾನಿಯನ್ನು ತಂದಿದೆ. ಇದು ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಮಲೆನಾಡಿಗರನ್ನು ಬೇಸರಗೊಳಿಸಿದೆ, ಏಕೆಂದರೆ ಇದು ಅವರ
ಜೀವನೋಪಾಯದ ಪ್ರಶ್ನೆ, ಅದನ್ನು ಕಳೆದು ಕೊಂಡರೆ ಬೆಂಗಳೂರು ಮತ್ತಷ್ಟು ರಾಕ್ಷಸಿಯಾಗಲಿದೆ.
ಎತ್ತಿನಹೊಳೆ ಯೋಜನೆಯ ವಿರುದ್ದ ಹೊರಾಟಮಾಡುತ್ತಿರುವ ಕೆ ಏನ್ ಸೋಮಶೇಕರ್ ಮಾತನಾಡಿ ನಾವು ನೀರಾವರಿ ಯೋಜನೆಗಳಿಗೆ ಪ್ರತೀವರ್ಷ ಹೇಗೆ ಬಜೆಟ್ ನಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಹಣದ ಮೀಸಳುಮಾದಲಾಗುತ್ತಿದೆಯೇ ಹೊರತು ಅತ್ತ ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳು ಹುಳು ತುಂಬಿ ಅದರ ಸಾಮರ್ಥ್ಯ ಕಳೆದು ಕೊಲ್ಲುತ್ತಿವೆ ಇತ್ತ ರೈತರ ಸ್ಥಿತಿ ಇನ್ನು ಶೋಚನೀಯ ಸ್ಥಿತಿಗೆ
ತಲುಪಿದೆ, ಗ್ರಾಮೀಣ ಬಡವರ ಗುಳೆ ಇನ್ನು ಹೆಚ್ಚಾಗಿದೆ. ನದಿಗಳ ತಿರುವು ಹಾಗೂ ಅಣೆಕಟ್ಟಿನಿಂದ ತಡೆಯುವುದು ಕೇವಲ ರಾಜ್ಯಗಳ ನಡುವಿನ ದ್ವೇಷವಾಗಿಲ್ಲ ಇಂದು ಹಳ್ಳಿ ಹಳ್ಳಿಗಳ ನಡುವೆಗೆ ಬಂದು ತಲುಪಿದೆ, ಮನುಷ್ಯ ಮನುಷ್ಯರಲ್ಲಿ ದ್ವೇಷವನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸುತ್ತಿದೆ ಎಂದರು.

ಕೊನೆಯ ಸಂವಾದ ಗೋಷ್ಠಿ “ನಾಳಿನ ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಸ್ವರೂಪ” ವನ್ನು ಸಂಕೇತ್ ಕುಮಾರ್, ರಚನಾತ್ಮಕ ಕಾರ್ಯಕರ್ತರು ನಡೆಸಿಕೊಟ್ಟರು, ಸಹದೇವ್, ಸಂಚಾಲಕರು, ಪಶ್ಚಿಮ ಗಟ್ಟ ಜಾಗೃತಿ ವೇದಿಕೆ, ಹರ್ಷಕುಮಾರ್ ಕುಗ್ವೆ, ಸಂಚಾಲಕರು, ಶರಾವತಿ ನದಿ ಉಳಿಸಿ ಹೋರಾಟ ಒಕ್ಕೂಟ ಹಾಗೂ ಪತ್ರಕರ್ತ, ಆನಂದ್ ಮಲ್ಲಿಗವಾಡ್, ಕೆರೆ ಕಾರ್ಯಕರ್ತ (ಲೇಕ್ ಮ್ಯಾನ್), ಜಾನ್ಹವಿ ಪೈ, ಪರಿಸರ ತಜ್ಞೆ ಈ ವಿಷಯದ ಬಗ್ಗೆ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯಿಸಿದರು.

ಸಹದೇವ್ ಮಾತನಾಡಿ ಪಶ್ಚಿಮ ಘಟ್ಟಗಳನ್ನು ಪ್ರತಿ ಸರ್ಕಾರವು, ಹಿಂದಿನ ಹಲವು ಯೋಜನೆಗಳಿಂದ, ಲಿಂಗನಮಕ್ಕಿಯ ಜಲವಿಧ್ಯುತ್ ಉತ್ಪಾದನೆಯಿಂದ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗಿ ಹೇಗೆ ಹಾಳುಮಾಡುತ್ತಾ ಬಂದಿದೆ ಎಂಬುದನ್ನು ತಿಳಿಸಿ ಹೇಳಿದರು. ಘಟ್ಟದಲ್ಲಿ ವಾಸಿಯಾಗಿರುವ ಜನ ಮುಗ್ಧರು ಮತ್ತು ಪರಿಸರ ಸ್ನೇಹಿ ಜೀವನ ನಡೆಸುತ್ತಿರುವವರು, ಅವರನ್ನು ಸಂರಕ್ಷಣೆ ಹಾಗೂ ನಗರದ ದಾಹ ಎಂಬ ಎರಡು ಅಲಗಿನಿಂದ ಸರ್ಕಾರಗಳು ತಿವಿಯುತ್ತಿದ್ದು, ಅದನ್ನು ತಪ್ಪಿಸುವುದು ನಮ್ಮೆಲ್ಲರ ಕರ್ತವ್ಯ. ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಮೇಲೆ ಖರ್ಚಾಗುವ ಬಜೆಟ್ನಲ್ಲಿ ಶೇಕಡ ಎರಡು ರಷ್ಟನ್ನು ಪಶ್ಚಿಮಘಟ್ಟ ಹಾಗೂ ರಾಜ್ಯದ ಇತರೆ
ಭಾಗದ ಪರಿಸರಸ್ನೇಹಿ ಜೀವನೋಪಾಯಗಳ ಮೇಲೆ ಹೂಡಬೇಕಿದೆ.

ಹರ್ಷಕುಮಾರ್ ಕುಗ್ವೆ ಮಾತನಾಡಿ ಈ ಭಾರಿ ಪಶ್ಚಿಮ ಘಟ್ಟದ ಜನ ಬಹಳ ಗಟ್ಟಿ ಮನಸ್ಸು ಮಾಡಿ ಅನ್ಯಾಯವನ್ನು ಖಂಡಿಸಿ ಶರಾವತಿ ನದಿ ನನ್ನು ಬೆಂಗಳೂರಿಗೆ ತಿರುಗಿ ಸುವುದನ್ನು ಆಗಲು ಕೊಡುವುದಿಲ್ಲ ಎಂದು ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ತೋರಿಸಿಕೊಟ್ಟಿದ್ದಾರೆ. ಶರಾವತಿ ಪಾತ್ರದ ಜನಕ್ಕೆ ಅದನ್ನು ಕುಡಿಯಲು ಒದಗಿಸುವುದಕ್ಕೆ ಯಾವುದೇ ಯೋಜನೆ ರೂಪಿಸಿಲ್ಲ
ಆದರೆ ಬಹುದೂರದ ರಾಜಧಾನಿ ಬೆಂಗಳೂರಿನ ದಾಹಕ್ಕೆ ಯೋಜನೆಯನ್ನು ರೂಪಿಸಿದ್ದಾರೆ ನಮ್ಮ ರಾಜಕಾರಣಿಗಳು. ನಾಲೆಜ್ ಕಮಿಷನ್ ಕರ್ನಾಟಕ ಸರ್ಕಾರದ ಮುಂದಿಟ್ಟಿರುವ ‘ರಾಜ್ಯದ ನೀರಿನ ನೀತಿ’ ಯನ್ನು ಸರ್ಕಾರ ಅಂಗೀಕರಿಸಿ ಮಾಡಬೇಕಿದೆ. ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಬೆಳವಣಿಗೆಯನ್ನು ಇನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಿ ಇತರೆ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಉದ್ಯೋಗ ಸೃಷ್ಟಿಯ ಬಗ್ಗೆ ಹಿಂದೆ
ಚಿರಂಜೀವಿಸಿಂಗ್ ಅವರು ನೀಡಿರುವ ವರದಿಯನ್ನು ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೆ ನೆನಪಿಸಲು ಇಚ್ಚಿಸಿದರು.

ಆನಂದ್ ಮಲ್ಲಿಗವಾಡ್ ದೇಶಗಳ ರಾಜ್ಯಗಳ ನಡುವೆ ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದ ನೀರಿನ ಕಲಹ ಈಗ ಜಿಲ್ಲೆಗಳ ನಡುವೆಗೆ ತಲುಪಿದೆ ಎಂದರು. ಇನ್ನೇನು ನೆರೆಹೊರೆಯವರು ನೀರಿಗಾಗಿ ಕಾದಾಡಬೇಕಾಗಿದೆ. ಈ ತುರ್ತು ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ಜನರೇ ತಕ್ಕ ಪರಿಹಾರ
ವನ್ನು ತಮ್ಮ ರಚನಾತ್ಮಕ ಕೆಲಸಗಳಿಂದ ಕಂಡುಕೊಳ್ಳಲು ಸಾಧ್ಯ ಎಂದರು.
ಜಾನವಿ ಪೈ ಜನಸಮೂಹಗಳು ಒಟ್ಟಾಗಿ ಈ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಪರಿಹಾರವನ್ನು ಕಂಡುಕೊಳ್ಳಬೇಕು ವೈಯಕ್ತಿಕವಾಗಿ ವ್ಯಕ್ತಿಗಳ ಜೀವನದಲ್ಲೂ ಸುಸ್ಥಿರ ಬದಲಾವಣೆಯನ್ನು ನಾವು ಚಿಂತಿಸಬೇಕು ಎಂದರು. ಇದು ಕೇವಲ ನೀರಿಗೆ ಬಂದಿರುವ ತುರ್ತು ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲ, ಇದು ವಾತಾವರಣದಲ್ಲಿ ಆಗುತ್ತಿರುವ ದೊಡ್ಡ ಬದಲಾವಣೆಯ ಒಂದು ಭಾಗ.

ಪರಿಸರ ತಜ್ಞ ಹಾಗೂ ಪತ್ರಕರ್ತರು, ನಾಗೇಶ್ ಹೆಗಡೆ ಯವರು ಸಮಾವೇಶದಲ್ಲಿ ಮಾತನಾಡಿ, ಜಾಗತಿಕವಾಗಿ ಪರಿಸರ ತುರ್ತುಸ್ಥಿತಿ ಯನ್ನು ಗೊಷಿಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ ಆದರೆ ನಮ್ಮ ಮಾಧ್ಯಮಗಳು ಅವನ್ನು ನಮಗೆ ಮುತ್ತಿಸುತ್ತಿಲ್ಲ ಅದರ ಬದು ಕೇವಲ ಬಂಡವಾಳ ಶಾಹಿ ಜಾಹಿರತನ್ನೇ ಸುದ್ದಿಯೆಂದು ಬಿಮ್ಬಿಸುವುದರಲ್ಲಿ ತಲೀನರಾಗಿದ್ದಾರೆ. ನಮೀಬಿಯದ ರಾಜಧಾನಿ, ಇತೀಚೆಗೆ ಪ್ಯಾರಿಸ್ ಸೇರಿದಂತೆ ಹದಿನಾರಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ರಾಷ್ಟ್ರಗಳು ಪರಿಸರ ತುರ್ತುಪರಿಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಘೊಷಿಸಿವೆ ಆದರೆ ಅದರ ಸುದ್ದಿ ಹಲವರಿಗೆ ತಲುಪಿಯೇ ಇಲ್ಲ.
ಇದು ಜಾಗತೀಕ ಹವಾಮಾನ ವೈಪರಿತ್ಯ ತುರ್ತುಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಅಲ್ಲ, ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿಯ ತುರ್ತು. ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿ ಶಕ್ತಿ ನಮ್ಮ ರಾಜಕಾರಣಿಗಳನ್ನ ಆಡಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರಲ್ಲದೆ, ನಮ್ಮ ಬೇಕು ಬೇಡುಗಳನ್ನು ಅವರೆ ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ನಾವು ಎಷ್ಟು ಬಟ್ಟೆ ಚಪ್ಪಲಿ ಕೊಳ್ಳ
ಬೇಕು ಎನ್ನುವುದನ್ನು ನಮಗೇ ಹೇಳುವುದರಿಂದ, ನಮ್ಮನ್ನು ಅವರ ಅಡಿಆಳಾಗಿ ಮಾಡಿ ಕೊಂಡು, ನಮ್ಮ ಅಸ್ತಿತ್ವವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಳ್ಳುವಹಾಗೆ ಮಾಡಿ, ನಮ್ಮ ಪರವಾಗಿ ಅವರೇ ಮಾತನಾಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಒಂದು ಉದಾ: ಗೋವಾ ಏಕೆ ನಮಗೆ ಮಹದಾಯಿ
ನದಿ ನೀರನ್ನು ಬಳಸುವ ಯೋಗ್ಯತೆ ಇಲ್ಲ ಎಂದು ಹೇಳುತ್ತಾರೆಂದರೆ, ನಮ್ಮ ಧಾರವಾಡ ಬಳಿಯ ತಂಪು ಪೇಯದ ಕಾರ್ಖಾನೆಗೆ, 16 ಸಾವಿರ ಕುಟುಂಬದ ಅಗತ್ಯ ಪೂರೈಸುವ ನೀರನ್ನು ಕೊಟ್ಟು ವಿಷಗೊಳಿಸಿ ಹೊರಹಾಕುತ್ತಿದ್ದೀರಿ, ನಿಮಗೆ ನೀರಿನ ಅಗತ್ಯ ಇಲ್ಲ ಎಂದರು. ನಮ್ಮ ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿಗಳು ನೀರನ್ನು ಕುಡಿಯುತ್ತಿದ್ದಾರೆ, ನಾವಲ್ಲ. ನಮ್ಮ ಕಾಂಕ್ರೀಟ್ ರಸ್ತೆ ಕಟ್ಟಡಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ, ಇದಕ್ಕೆ ಸುತ್ತಲ ಐದು ಜಿಲ್ಲೆಯ ನದಿಗಳು ಬತ್ತಿವೆ. ನಾವು ಹಾಗೂ ಮಾಧ್ಯಮಗಳು ಕೇವಲ ಜಾಹಿರಾತಿನಲ್ಲಿ ಮುಳುಗಿದ್ದೇವೆ. ಎಲ್ಲಿಯವರೆಗೂ ನಾವು ನಮ್ಮ ಬೇಕು ಬೇಡ ಗಳನ್ನು ನಿರ್ಧರಿಸುವುದಿಲ್ಲವೋ, ನಮ್ಮ ಊಟ, ಬಟ್ಟೆ, ವಸತಿಗಳನ್ನು ನಾವೇ ನಿರ್ಧರಿಸುವನ್ತಾದಾಗಿ, ಅದನ್ನು ನಮ್ಮ ಜನಪ್ರತಿನಿದಿಗಳಿಗೆ ಹೇಳುವಂತಾಗುವುದಿಲ್ಲವೋ ಅಲ್ಲಿಯವರೆವಿಗೂ, ಈ ಪರಿಸರದ ತುರ್ತು ಅದಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾದ ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿ ಶಕ್ತಿಯಿಂದ ಈ ನಗರಕ್ಕೆ, ರಾಜ್ಯಕ್ಕೆ ಉಳಿಗಾಲವಿಲ್ಲ.

ಇಂದಿರಾ ಕೃಷ್ಣಪ್ಪ, ಸಾಹಿತಿ ಹಾಗೂ ಗೌರವ ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿಗಳು ಗಾಂಧಿ ಭವನ: ಅಧ್ಯಕ್ಷತೆ ವಹಿಸಿದ ಇಂದಿರಾ ರವರು ಮಾತನಾಡಿ, ಇಂದು ನಾವೆಲ್ಲರೂ ನಮ್ಮ ವಯಕ್ತಿಕ ಸ್ವಹಿತಾಸಕ್ತಿಯ ಗಡಿದಾಟಿ ಸಮಾಜದ ರಚನಾತ್ಮಕ ಕೆಲಸದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಬೇಕಾಗಿದೆ. ಕೇವಲ ಸಾಂಕೇತಿಕವಾಗಿ ಅಲ್ಲಾ, ಏಕೆಂದರೆ ಈಗ ಬಂದು ಒಂದಗಿರಿವುದು ಪರಿಸದ ತುರ್ತು ಪರಿಸ್ಥಿತಿ ಯಾಗಿದೆ. ರಚನಾತ್ಮಕ ಚಳುವಳಿಗೆ ಈ ಸಮಾವೇಶ ನಾಂದಿಯಾಗಲಿ ಎಂದು ಕರೆಕೊಟ್ಟರು.

ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದ ಬಗ್ಗೆ ಮಾದ್ಯಮಗಳು ವರದಿಮಾಡಿದ ಲಿಂಕ್ ಗಳು ಕೆಳಗಿನಂತಿವೆ,

ಬೆಂಗಳೂರಿಗೆ ಶರಾವತಿ ನೀರು ಹರಿಸುವ ಪ್ರಸ್ತಾವ: ನೀರು ಹೀರುವ ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆ – Prajavani. (2019, July 15).

https://www.prajavani.net/district/bengaluru-city/sharavati-movement-651203.html
Environmentalists highlight impact of a ‘thirsting, monstrous’ city. – The Hindu. https://www.thehindu.com/news/cities/bangalore/environmentalists-highlight-impact-of-a-thirsting-monstrous-city/article28428905.ece
Bursting at the seams, B’luru can’t take more: Experts. -Deccan Herald: https://www.deccanherald.com/city/bursting-at-the-seams-bluru-cant-take-more-experts-747119.html
Bengaluru’s thirst emptying rivers in state: Prasanna a Theatre activist. – Deccan Chronicle: https://www.deccanchronicle.com/nation/current-affairs/140719/bengalurus-thirst-emptying-rivers-in-state.html
Encourage reverse migration to save city’s resources: Experts – TOI: https://m.timesofindia.com/city/bengaluru/encourage-reverse-migration-to-save-citys-resources-experts/amp_articleshow/70219440.cms
‘Bengaluru must save rivers of Karnataka’- Bangalore Mirror: https://bangaloremirror.indiatimes.com/bangalore/others/bengaluru-must-save-rivers-of-karnataka/articleshow/70219758.cms
Vijaya karnataka

http://www.vijaykarnatakaepaper.com/imageview_25273_0623763_4_3_15-07-2019_2_i_1_sf.html
Kannada prabha: https://kpepaper.asianetnews.com/c/41398878
Udayavani: https://epaper.udayavani.com/Home/ShareArticle?OrgId=05856646&imageview=0
Varthabharathi: http://varthabharati.erelego.com/fullview.php?edn=Bengaluru&artid=VARTABARTI_BEN_20190715_12_6

Report on ‘A Thirsting, Monstrous City’, a seminar of environmentalists against excessive growth and water use in Bengaluru

A report by Abhijna Bellur, Sana Huque and Sahana Subramanian from Environment Support Group

A convention on “A Thirsting, Monstrous City” was organized on 14th July 2019 by Gram Seva Sangh, Sharavathi Nadi Ulisi Okkuta, Environment Support Group, Karnataka Gandhi Smaraka Nidhi and Paschima Ghatta Jaagruti Vedike. The convention raised several important questions about the unsustainable growth of Bengaluru, its development at the cost of other regions in the state and also discussed ways to ensure water security in the city. These questions, along with other important topics were discussed by panelists who suggested ways to manage the city’s water resources more efficiently. The convention was inaugurated by renowned journalist Shri. Nagesh Hegde , Dr Maj. Gen S.G Vombatkere (Retd.), noted thespian Shri Prasanna Heggodu, Secretary of Gandhi Bhavan and Smt. Indira Krishnappa with the watering a Pipal tree sapling.

Figure (1): The convention was inaugurated by the watering of the Pipal sapling.

At the convention, environmentalists and activists tabled and passed six important resolutions. They are:

Reverse migration by ensuring rural areas are more developed than Bangalore
A white paper on the enormous resources utilised by Bangalore
Rivers should be allowed to flow in their natural basins
Restrict polluting industries
Rejuvenate Bangalore’s lake networks
Bring out a sustainable water policy through wide public consultations with all sections of society

The convention was presided by Smt. Indira Krishnappa, the Honorary Secretary of the Karnataka Gandhi Smaraka Nidhi. The convention began at 11 AM with a musical performance by the Bhoomi Thayi Balaga and a concept art performance which depicted the extensive demand of water by the ever growing city of Bengaluru. The welcome by Shri. Prasanna raised concerns about the lack of attention to the ever-expanding Bangalore and the attack on the confidence of the rural population to live without dependence on the city. As a result, he bemoaned, the rural youth were abandoning villages and rushing to cities, making live in rural and urban areas unsustainable and unlivable. He asserted that the city does not have enough water to keep up with this monstrous growth. Prasanna urged Bangaloreans to build a sense of camaraderie with the rural folk, learn from rural Karnataka, and work towards rural development by ensuring reverse migration becomes a reality for the benefit of rural and urban populations of the state.

Figure 2: The concept art that spoke about the water crisis due to Bangalore’s monstrous growth.

The first panel (figure 3) was moderated by Leo F. Saldanha of Environment Support Group (ESG). This panel discussed “The MonstrousCITY of Bangalore”.

Bhargavi, Independent Researcher and consultant, argued that the city’s growing infrastructure demands were artificially promoted to incentivise profit for financiers, and this, in turn, caused unsustainable expansion of the city. The ecological and social footprint of this form of development was widespread, and resulting in extensive consumption of natural resources. Meanwhile, there was no emphasis on reviving rural livelihoods, and funding priorities were skewed towards incentivising financially lucrative ‘scalable’ models, while causing ecological and social disruptions. In fact, in the name of developing ‘sustainable’ energy, massive tracts of productive farmlands and commons were being diverted to utility scale solar parks, by marginalising thousands of farming families.

Figure (3): The first panel discussing “The MonstrousCITY of Bangalore”.

A. R Shivakumar, a senior scientist and water conservation expert, called for efficient management of local resources through large scale rainwater harvesting, which, he explained, are so simple anyone and everyone could adopt them. Yet, very few have as there is no pressure from either the state or regulatory agencies to insist on rainwater harvesting as the first step of capturing and using good clear water. He argued that the greatest freedom, of access to good, clean water was within everyone’s reach, and yet there was acute dependency on tapping faraway rivers and expecting piped water to be delivered to every doorstep, which was clearly unnecessary, unaffordable and ecologically destructive.

Janardhan Kesargadde called for people to adopt a change in their lifestyle ways of living that were compassionate and did not hurt others’ choices. This demanded responsibility to live without extracting resources that others needed for their survival. When working with communities in reviving Arkavathy, a common question was if it was to serve Bangalore’s water demands. To which, he said he would reply, is to sustain the needs of those who live along Arkavathy. If this concept is internalised in development, he argued, there would not be the water crisis prevailing today, and cities would not have grown beyond their natural carrying capacities. And this concern is not limited to urbanisation, Janardhan said. Farming communities need to take responsibility of the wasteful consumption of water that is so widespread with the unnecessary cultivation of water intensive crops (paddy and sugar, in particular), when nutritious food could easily be grown with least water consumption.

Figure (4): The second panel discussing “A thirsting city and our dying rivers”.

The second panel (figure 4) was moderated by C Yatiraju of Tumkuru Science Centre and the School of Natural Farming. He set the tone for the panel to address “A thirsting city and our dying rivers”. Maj. Gen. S. G Vombatkere (Retd.) a Retd Major General explained how the prevailing economic system which was based on extraction and accumulation of wealth, which process government reforms aggressively supported, is core to the prevailing condition of unsustainable cities. Economic growth policies result in ecological damage, he argued. And this demanded a conscientious effort on the part of the informed population to question and challenge the momentum building for such a destructive paradigm of development, and thus contain the damage and reverse the process. A fundamental reform of agricultural policy is essential to ensure rivers aren’t destroyed to sustain farms, he said.

K.N Somashekar, an environmental activist said that diverting water from the Sharavati will have negative consequences on the farmers of the area. He expressed concern that existing dams are already heavily silted and there is not enough water for the farmers downstream, leave alone to supply the water to Bangalore.

Shubha Ramachandran, who leads the water team lead at Biome Environmental Trust, wondered if Bangalore is only a reluctant monster. In her assessment, residents of Bengaluru are willing to work towards building water security. This, she said, she had observed in her work with various communities, when promoting rainwater harvesting and other measures to build water security. Notwithstanding this positive momentum, she emphasised the importance of groundwater recharge, as saturated groundwater aquifers contributed substantially to river flows and thereby maintain riverine ecologies.

Shri Harsha Hegde, an activist working for conservation of the Western Ghats, highlighted the plight of the people of Malnad due to various governments undertaking a series of development projects, such as the Linganamakki Dam. Despite all the water electricity generated here, the local villagers homes continue to be dark even now. He said that people of Malnad are being pushed to their limits, and the Sharavathi diversion will anger them. He called for the blanket ban against any destructive development in the western ghats.

Figure (5): The third panel discussing the “Shape of tomorrow’s Bengaluru”.

The third panel (figure 5) was moderated by Sanketh Kumar who is an Environmental Activist and an engineer. The panel discussed the “Shape of tomorrow’s Bengaluru”. Sahadev, from the Paschima Ghatta Jagriti Vedike, spoke on the impact of Bangalore’s growth on the Western Ghats. For instance the Kaiga power plant in Karwar involved the felling of about 2 lakh trees in the Western Ghats, and the power was all exported to Bangalore 500 kms. away. Local people were forced to sacrifice on the assurance they would benefit. But two decades later, these promises have not been kept. This is typical experience of any project affected community and Sahadev felt children and youth of Bengaluru must be sensitised to such sacrifices made by the other regions to ensure Bangalore’s success.

Harsha Kumar Kugwe, a journalist and an activist at Sharavati Ulisi Horata Okkuta, asserted that people of Malnad are determined to not support Bangalore’s demand of Sharavati’s water. He suggested that Bangalore must have an efficient wastewater system to reuse water.

Anand Malligavad, a lake rejuvenation activist, suggested saving of Bangalore’s water through ecological revival of lakes and tanks across the city. This can be done through long term solutions, such strong lake protection policies, and also through short term measures, such as fund allocations for lake rejuvenation.

Jahnavi Pai, an environmentalist, suggested that conscientious changes are required at an individual level, and there must be a deliberate effort to walk away from consumerism. Life is better for all when local resources are sourced for food, clothing, buildings, etc. Besides, buying handmade products sustains more livelihoods causing least impact on the environment, as opposed to industrial products that have massive environmental and socio-economic consequences. Sourcing locally made products and eating locally grown produce is the way forward and is truly a futuristic way to build sustainable living and cities, Jahnavi argued. For all this to succeed, collective action must follow individual transformations, she said.

Some of the key takeaways from the panel discussion included:

The diversion of Sharavati to quench Bangalore’s thirst is not sustainable
The idea of development must not only be limited to economic development.
Citizens must engage critically in issues like water security and there must be collective action in bringing about change.
Large scale rainwater harvesting measures have to be undertaken to ensure water security of Bangalore.
Lakes and tanks across Bangalore must be ecologically revived
Waste water should be treated and reused.
Changes have to be brought at the individual, community and government levels to address water crisis.

Following these panel discussions, veteran journalist and science writer Nagesh Hegde, presenting summarising remarks bemoaned that citizens are not yet alert enough and aware of the serious threats due to climate change. Media is preoccupied with advertisements and latest controversies and simply is not focussing on climate emergencies that already have started affecting us. He stressed on the importance of leading a minimal and simpler life, and the importance of focussing on larger concerns by engaging with public decision makers systematically and substantially.

Indira Krishnappa, in her concluding presidential remarks, emphasized the need for us to move out of our comfort zone and treat the water crisis as an emergency. She called for constructive action against climate change.

The convention concluded with Vinay Sreenivasa of Alternative Law Forum confirming unanimous adoption of resolutions proposed.

The following are links to newspaper reports of the event

ಬೆಂಗಳೂರಿಗೆ ಶರಾವತಿ ನೀರು ಹರಿಸುವ ಪ್ರಸ್ತಾವ: ನೀರು ಹೀರುವ ಬಂಡವಾಳಶಾಹಿ ವ್ಯವಸ್ಥೆ – Prajavani. (2019, July 15).

https://www.prajavani.net/district/bengaluru-city/sharavati-movement-651203.html
Environmentalists highlight impact of a ‘thirsting, monstrous’ city. – The Hindu. https://www.thehindu.com/news/cities/bangalore/environmentalists-highlight-impact-of-a-thirsting-monstrous-city/article28428905.ece
Bursting at the seams, B’luru can’t take more: Experts. -Deccan Herald: https://www.deccanherald.com/city/bursting-at-the-seams-bluru-cant-take-more-experts-747119.html
Bengaluru’s thirst emptying rivers in state: Prasanna a Theatre activist. – Deccan Chronicle: https://www.deccanchronicle.com/nation/current-affairs/140719/bengalurus-thirst-emptying-rivers-in-state.html
Encourage reverse migration to save city’s resources: Experts – TOI: https://m.timesofindia.com/city/bengaluru/encourage-reverse-migration-to-save-citys-resources-experts/amp_articleshow/70219440.cms
‘Bengaluru must save rivers of Karnataka’- Bangalore Mirror: https://bangaloremirror.indiatimes.com/bangalore/others/bengaluru-must-save-rivers-of-karnataka/articleshow/70219758.cms
Vijaya karnataka

http://www.vijaykarnatakaepaper.com/imageview_25273_0623763_4_3_15-07-2019_2_i_1_sf.html
Kannada prabha: https://kpepaper.asianetnews.com/c/41398878
Udayavani: https://epaper.udayavani.com/Home/ShareArticle?OrgId=05856646&imageview=0
Varthabharathi: http://varthabharati.erelego.com/fullview.php?edn=Bengaluru&artid=VARTABARTI_BEN_20190715_12_6

The Social Tragedy of Alcohol – A Seminar

23 Feb’19 Sat. 10:30 am to 2 pm

Kasturba Hall, Gandhi Bhavana, Bengaluru

Alcohol has been a leading factor for disintegration and pauperization of lakhs of poor families- both rural and urban- in the country. This social tragedy is perpetrated by several governments which have conveniently argued the ‘inevitability’ of tolerating drinking alcohol among people, and has effected an extremely successful liquor business basing itself on corruption and non-enforcement of existing rules and regulations related to liquor business. The real misfortune is that with the legalization of liquor business its ill effects –social, economic and psychological – have multiplied manifold.

Over the past few years, in order to augment its financial resources from this sector, the state government has gone on a spree of issuing excessive liquor marketing licenses and permits across the state, thereby flooding alcohol all over! The corrupt nexus between liquor dealers, the officials and the politicians is well known and all efforts are afoot to raise the minimum marketing limits at all costs.

The fact that liquor has decimated poor families through shattered relationships, leading to utter penury and serious impact on children and family health needs no overemphasis.

Pushed to the wall, thousands of rural poor women marched from Chitradurga to Bangalore in order to open the eyes of the slumbering government on their tragic plight due to alcohol. This huge march of women along with their travails they faced en-route, has touched the conscience of all those with social concerns. It is another tragedy that instead of addressing the evil of alcohol, the state government has fixed the excise target to Rs.21000 crores, an increase of 16 % against the previous year!

It is now the time to intensify the social movement against alcohol. Towards this, Gram Seva Sangh, in collaboration with Gandhi Smaraka Nidhi and Madya Nishedha Andolana has organized a women-centered seminar entitled, ‘The Social Tragedy of Alcohol’, on 23^rd February 2019 from 10-30 am to 2 pm at Kasturba Hall, Gandhi Bhavana, Bangalore. Renowned women social thinkers, activists and women engaged in anti-liquor movement will be participating in this important event.

It is extremely essential that all women living in towns and cities need to join hands with rural women to fight against this social scourge of liquor.

Join us in this struggle to erase the social evil of alcohol!

Gram Seva Sangh

Madya Nishedha Andolana Karnataka and Karnataka Gandhi Smaraka Nidhi

Contact : 9980043911 or 9008484880 | GramSevaSanghIndia@gmail.com

ಅಳಿವಿನ ಅಂಚ್ಚಿನಲ್ಲಿ ನಮ್ಮ ನದಿಗಳು

ನದಿಗಳನ್ನು ಉಳಿಸೋಣ ಬನ್ನಿ

“ವಿಜ್ಞಾನಿ ಸಂತ ಜಿ ಡಿ ಅಗರವಾಲರ ಸ್ಮರಣಾರ್ಥ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದ” ಒಂದು ವರದಿ

ಡಿಸೆಂಬರ್ 1, 2018 ರಂದು ಬೆಂಗಳೂರಿನ ಗಾಂಧಿ ಭವನದಲ್ಲಿ ಗ್ರಾಮ ಸೇವಾ ಸಂಘ ಗಂಗಾನದಿಯನ್ನು ಉಳಿಸಲು ತನ್ನ ಕೊನೆಯುಸಿರಿನತನಕ ಉಪವಾಸಮಾಡಿದ ವಿಜ್ಞಾನಿ ಸಂತ ಜಿ ಡಿ ಅಗರವಾಲರ (ಸ್ವಾಮಿ ಜ್ಞಾನ ಸ್ವರೂಪ್ ಸಾನಂದ್) ಸ್ಮರಣಾರ್ಥ ಆಯೋಜಿಸಿದ್ದ “ನದಿಗಳನ್ನು ಉಳಿಸೋಣ ಬನ್ನಿ!” ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದಲ್ಲಿ ಸಾಣೇಹಳ್ಳಿ ಶ್ರೀ. ಪಂಡಿತಾರಾಧ್ಯ ಸ್ವಾಮೀಜಿ, ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸ್ವಾಭಿಮಾನ ಆಂದೋಲನದ, ಬಸವರಾಜ್ ಪಾಟೀಲ್, ನೀರಿನ ತಜ್ಞ ವಿಶ್ವನಾಥ್ ಶ್ರೀಕಂಠಯ್ಯ, ರಾಜ್ಯಸಭಾ ಸದಸ್ಯ ಪ್ರೊ. ಎಂ ವಿ ರಾಜೀವ್ ಗೌಡ, ವಿಜ್ಞಾನಿ ಹಾಗು ಲೋಕವಿದ್ಯಾ ಕಾರ್ಯಕರ್ತ ಅಭಿಜಿತ್ ಮಿತ್ರ, ಮಾಜಿ ವಿಧಾನ ಸಭಾ ಅಧ್ಯಕ್ಷ, ಬಿ ಎಲ್ ಶಂಕರ್, ಕರ್ನಾಟಕ ಗಾಂಧಿ ಸ್ಮಾರಕ ನಿಧಿಯ ಡಾ ವೂಡೇ ಪಿ. ಕೃಷ್ಣ, ಪರಿಸರ ತಜ್ಞರಾದ ಸಿ. ಯತಿರಾಜು, ಲಿಯೋ ಎಫ್ ಸಲ್ಡಾನ್ಹಾ ಹಾಗು ಮತ್ತಿತರ ಹೋರಾಟಗಾರರು ಪಾಲ್ಗೊಂಡಿದ್ದರು.

Prayer : Ragupathi Ragava Rajaram from Rjalakshmi and Student Volunteers

Inauguration : 1st Dec 2018 | Kastuba Hall, Gandhi Bhavana, Bengaluru

ಪ್ರಸನ್ನರವರು, ವಿಜ್ಞಾನ ಒಂದು ಕಡೆ, ಧರ್ಮ ಒಂದು ಕಡೆ, ಪರಿಸರ ಒಂದು ಕಡೆ, ಸರ್ಕಾರ ಒಂದು ಕಡೆ, ಒಡಕು ಉಂಟಾಗಿದೆ ಇಂದು, ಎಂದು ತಮ್ಮ ಪ್ರಾಸ್ತಾವಿಕವಾಗಿ ಮಾತನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. ವಿಜ್ಞಾನ ಮತ್ತು ಪರಿಸರ ಪರಸ್ಪರ ವಿರೋದಿಗಳಲ್ಲ. ಕರ್ನಾಟಕದ ನದಿಗಳಿಗೆ ಪಶ್ಚಿಮ ಘಟ್ಟಗಳು ತಾಯಿ. ಬಯಲು ಸೀಮೆಯಲ್ಲಿ ನೀರಿನ ಕೊರತೆ ಉಂಟಾಗಿದೆ ಇಂದು, ಅಂತರ್ಜಾಲದ ಪೋಷಣೆಯು ಆಗುತ್ತಿಲ್ಲ ಇಂದು. ಮರುಭೂಮಿಗೊಳುತ್ತಿರು ರಾಜ್ಯಗಳಲ್ಲಿ 2ನೇ ಸ್ಥಾನದ ಕರ್ನಾಟಕದ್ದು, ಮೊದಲು ರಾಜಸ್ಥಾನ. ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರ ಕಲುಷಿತಗೊಂಡ ರಾಜ್ಯದ ನದಿಗಳ ಶುದ್ಧೀಕರಣಕ್ಕೆ ಘೋಷಿಸಿರುವ ಸಮಿತಿ ಕೇವಲ ಘೋಷಣೆಯಾಗಿ ಉಳಿಯದಿರಲಿ. ಜಿ ಡಿ ಅಗರ್ವಾಲರು ಉಪವಾಸದ ಸಂಧರ್ಭದಲ್ಲಿ ಖುದ್ದಾಗಿ ಪ್ರಧಾನಿಯವರಿಗೆ ತಾಯಿ ಗಂಗೆಯನ್ನು ಉಳಿಸುವಬಗ್ಗೆ 3 ಪತ್ರಗಳನ್ನು ಬರೆಯುತ್ತಾರೆ, ಆದರೆ ಅವರ ಉಪವಾಸವನ್ನು ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರ ನಿರ್ಲಕ್ಷಿಸುತ್ತದೆ. ಇಂದು ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ಸಂತರು ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರದ ಮೇಲೆ ಬೇಸರಗೊಂಡಿದ್ದಾರೆ. ಗ್ರಾಮ ಸೇವಾ ಸಂಘದ ಈ ಪ್ರಯತ್ನ ಇಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ನದಿಗಳನ್ನು ಉಳಿಸಲು ಹೋರಾಟದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರುವ ಎಲ್ಲ ಸಂಸ್ಥೆ, ವ್ಯಕ್ತಿಗಳ ಪ್ರಯತ್ನವನ್ನು ಕ್ರೋಡೀಕರಿಸುವ, ಅವಕ್ಕೆ ಶಕ್ತಿ ತುಂಬುವ ಪ್ರಯತ್ನವೆಂದು ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದ ಬಗ್ಗೆ ತಿಳಿಸಿದರು.

ಶ್ರೀ. ಪಂಡಿತಾರಾಧ್ಯ ಶಿವಾಚಾರ್ಯ ಸ್ವಾಮೀಜಿಗಳು ಕಾರ್ಯಕ್ರಮವನ್ನು ಅಧಿಕೃತವಾಗಿ ಉದ್ಘಾಟಿಸಿ, ಮನುಷ್ಯ ತನ್ನ ಸ್ವಾರ್ಥಕ್ಕಾಗಿ ಪ್ರಕೃತಿಯನ್ನು ದುರ್ಬಳಕೆ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾನೆ. ಮಾತೆ ಎಂದು ಕರೆಯುವ ಪ್ರಕೃತಿಯ ಮೇಲೆ ಅತ್ಯಾಚಾರ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದೇವೆ. ಸರಳ ಜೀವನ ಮತ್ತು ಉನ್ನತ ಚಿಂತನೆ ಪರಿಸರವನ್ನು ಉಳಿಸುತ್ತದೆ. ಹಿರಿಯರು ಪ್ರಕೃತಿಯನ್ನು ದೇವರಂತೆ ನೋಡುತ್ತಿದ್ದರು, ಇಂದು ಅದು ಸಂಪತ್ತು. ಇವತ್ತು ವಿಜ್ಞಾನಕ್ಕೂ ಧರ್ಮಕ್ಕೂ ಸಂಭಂದ ಕಳಚಿಕೊಂಡಿದೆ. ಆದರೆ ಇವು ಒಂದೇ ನಾಣ್ಯದ ಎರಡು ಮುಖಗಳು. ವಿಜ್ಞಾನ ಧರ್ಮ ಒಂದಾದರೆ ಸಮಾಜದಲ್ಲಿ ಬದಲಾವಣೆ ತರಬಹುದು. ಮೊದಲು ನಮ್ಮ ಮನಸ್ಸು ಯೋಚನೆಗಳು ಶುದ್ಧಿಯಾದರೆ ಪರಿಸರ ಶುದ್ಧವಾಗುತ್ತದೆ. ಪಂಚೇಂದ್ರಿಯ ಪಾವಿತ್ರ್ಯತೆ ಪರಿಸರವನ್ನು ಪವಿತ್ರಗೊಳಿಸುತ್ತದೆ ಎಂದರು. ಕಾರ್ಖಾನೆ, ನಗರದ ತ್ಯಾಜ್ಯನೀರು, ಬಳಸುವ ರಾಸಾಯನೀಕ ಗೊಬ್ಬರ, ಕ್ರಿಮಿನಾಶಕ ಎಗ್ಗಿಲ್ಲದೆ ನದಿಗಳಿಗೆ ಹರಿಸುತ್ತಿದ್ದೇವೆ. ನದಿಗಳು ಉಳಿಯದಿದ್ದರೆ ನಾಗರೀಕತೆ ಸರ್ವನಾಶವಾಗಲಿದೆ, ಎಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಟ್ಟರು. “ಗಂಗಾ ಸ್ನಾನ ತುಂಗಾ ಪಾನ” ವನ್ನು ಮಾಡುವಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ಈ ನದಿಗಳನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಂಡಿಲ್ಲ. ಹಾಗಾಗಿ ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರ ಮಲಿನಗೊಂಡ 17 ನದಿಗಳನ್ನು ಶುಚಿಗೊಲಿಸುವುದಾಗಿ ಘೋಷಿಸಿರುವುದನ್ನು ಶಿಘ್ರ ಅನುಷ್ಟಾನಗೊಳಿಸಬೇಕೆಂದು ಒತ್ತಾಯಿಸಿದರು, ಕೆಲವು ಶರಣರ ವಚನಗಳ ಮೂಲಕ ನಮ್ಮಲಿ ಕಣ್ಮರೆಯಾಗುತ್ತಿರುವ ಒಳ ಅರಿವನ್ನು ಉಲೇಖಿಸಿದರು.

ನೀರಿನ ತಜ್ಞರಾದ ವಿಶ್ವನಾಥ್ ಶ್ರೀಕಂಠಯ್ಯ ತಮ್ಮ ಅನುಭವದ ಮಾತ್ತುಗಳನ್ನು ಈರೀತಿಯಾಗಿ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದರು, ಜಿ ಡಿ ಅಗರ್ವಾಲರು ವಿಜ್ಞಾನಿ ಯಾಗಿ ಹಾಗೂ ಸಂತರಾಗಿ ಗಂಗೆಯನ್ನು ಕಂಡವರು. ಗಂಗಾನದಿಯಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತಿದ್ದ ಮರಳು ಗಣಿಗಾರಿಕೆ, ಕಾಡು ನಾಶ ಹಾಗೂ ಗಂಗೆ ಹರಿವಿಗೆ ಅಡೆ ತಡೆ ಯಾದ ಆಣೆಕಟ್ಟುಗಳ ನಿರ್ಮಾಣದ ಬಗ್ಗೆ ವಿರೋಧ ವ್ಯಕ್ತ ಪಡಿಸಿದ್ದರು. ನಾವು ನಮ್ಮ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಮಾಡುವ ಸುಸ್ಥಿರವಲ್ಲದ ಸಣ್ಣ ಪುಟ್ಟ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳು ನದಿಗಳಿಗೆ ಮಾರಕವಾಗಿದೆ. ಭತ್ತ ಕಬ್ಬು ನದಿಗಳನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲಾರವು. ಶೇಕಡಾ 65% ಜನ ತಮ್ಮ ದಿನಬಳಕೆಯ ನೀರಿಗಾಗಿ ಅಂತರ್ಜಲದ ಮೇಲೆ ಅವಲಂಬಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಪ್ರಪಂಚದಲ್ಲಿ ಭಾರತವು ಅತಿ ಹೆಚ್ಚು ಅಂತರ್ ಜಲದ ಮೇಲೆ ಅವಲಂಬಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಸುಮಾರು 33ಮಿಲಿಯನ್ ಬೋರ್ವೆಲ್ ಗಳು ಇದೆ. ಅತಿಯಾದ ಅಂತರ್ಜಲದ ಬಳಿಕೆ ನದಿಗಳನ್ನು ಕೊಲ್ಲುತ್ತಿದೆ. ಅರ್ಕಾವತಿ ನದಿಯು ಅದಕ್ಕೆ ಅದು ಒಂದು ಉದಾಹರಣೆ ಯಾಗಿದೆ ಎಂದರು.

Talk by Zenrainman Vishwanath Shrikantaiah, Water Expert and Conservationist

ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸ್ವಾಭಿಮಾನ ಆಂದೋಲನದ, ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಸಂಚಾಲಕರಾದ ಬಸವರಾಜ್ ಪಾಟೀಲ್, ಗಂಗಾನದಿಗೆ ನಡೆದ ಹೋರಾಟಗಳು ವ್ಯರ್ಥವಾಗಬಾರದು. ಸಂವೇದನಾಹೀನ ಸರ್ಕಾರಗಳಿಗೆ ಜಿ ಡಿ ಅಗರ್ವಾಲರಂತಹ ಬಲಿದಾನ ಅವಶ್ಯಕವಿರಲಿಲ್ಲ ಎಂಬುದು ನನ್ನ ವಯಕ್ತಿಕ ನಂಬಿಕೆ. ಸಂತ ಗೋಪಾಲ ದಾಸ್ ಗಂಗೆಯನ್ನು ಉಳಿಸುವಂತೆ ಇಂದಿಗೂ ನೂರಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ದಿನ ಉಪವಾಸ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದು, ಸರ್ಕಾರ ಅವರನ್ನು ಒತ್ತಾಯ ಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ಆಸ್ಪತ್ರೆಗೆ ಸೇರಿಸುತ್ತಿದೆ. ಗಂಗೆಗಾಗಿ ಇಪ್ಪತ್ತುಸಾವಿರ ಕೋಟಿ ವೆಚ್ಚವಾದರೂ ಯಾವ ಪರಿಣಾಮವು ಕಂಡುಬಂದಿಲ್ಲ ಎಂದರು.

Talk by Basavaraj Patil, National Convener, Rashtriya Swabhiman Andolana

ರಾಜ್ಯಸಭಾ ಸದಸ್ಯ ಪ್ರೊ. ಎಂ ವಿ ರಾಜೀವ್ ಗೌಡ ಮರಳು ಗಣಿಗಾರಿಕೆ ಪರಿಸರಕ್ಕೆ ಮಾರಕವಾಗಿದ್ದು, ಅದು ಮೊದಲು ನಿಲ್ಲಬೇಕಾಗಿದೆ. ಕಾವೇರಿ ನೀರು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಬೇಕು. ಆದರೆ ಅದನ್ನು ಉಳಿಸುವ ಕೆಲಸ ಬಗ್ಗೆ ಯಾರೂ ಯೋಚನೆ ಮಾಡುತ್ತಿಲ್ಲ. ಕಾವೇರಿ ಉಗಮ ಸ್ಥಾನದಲ್ಲೇ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ರೈಲ್ವೇ ಹಳಿಗಳನ್ನು ನಿರ್ಮಾಣ ಮಾಡುವ ಕೆಲಸಕ್ಕೆ ಕೈ ಹಾಕಿ ಕಾಡನ್ನು ನಾಶ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದೇವೆ. ಬೆಳ್ಳಂದೂರು ಕೆರೆಯಲ್ಲಿ ಬೆಂಕಿ ನೋಡುತ್ತಿದ್ದೇವೆ ಹಾಗೂ ವೃಷಭಾವತಿ ಯಲ್ಲಿರುವ ರಾಸಾಯನಿಕಗಳು ಭಯ ಹುಟ್ಟಿಸುತ್ತದೆ. ಆ ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಬೆಳೆಯುವ ತರಕಾರಿಯನ್ನು ಬೆಳೆದು ತಿನ್ನುತಿದ್ದೇವೆ. ನಾಗರಿಕರ ಸಾಮೂಹಿಕ ಪಾಲ್ಗೊಳ್ಳುವಿಕೆ ಹಾಗೂ ವಯಕ್ತಿಕ ಆಯ್ಕೆಗಳ ನಡೆವೆ ಸಮನ್ವಯತೆಯಿಲ್ಲದಾಗಿದೆ. ಸರಿಯಾದ ನೀತಿ ಹಾಗೂ ಕೌಶಲ್ಯ ಬಳಸಿ ಪಟ್ಟಣಗಳನ್ನು ಯೋಜಿಸುವುದು ನದಿ ಉಳಿಯಲು ಮುಖ್ಯವಾಗಿದೆ. ಈ ನಿಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ ಅಗರವಾಲರ ಸಾವು ಎಲ್ಲರನ್ನೂ ಎಚ್ಚೆತ್ತು ಕೊಳ್ಳುವಂತೆ ಮಾಡಬೇಕು ಎಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯ ಪಟ್ಟರು.

Prof. M. V. Rajeev Gowda, Rajasaba M P, Indian National Congress party

ಪರಿಸರ ತಜ್ಞ ಸಿ.ಯತಿರಾಜ್ ತಮ್ಮ ಪಶ್ಚಿಮಘಟ್ಟದ ಹೋರಾಟದ ಅನುಭವದಿಂದ ಮಾಧವ್ ಗಾಡ್ಗಿಲ್ ಹಾಗೂ ಕಸ್ತೂರಿ ರಂಗನ್ ಅವರ ವರದಿಯನ್ನು ನಿರ್ಲಕ್ಷಿಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ನದಿಗಳನ್ನು ನಾವು ಸಮಗ್ರವಾಗಿ ನೋಡುತ್ತಿಲ್ಲ. ಪಶ್ಚಿಮ ಘಟ್ಟವನ್ನು ಉಳಿಸಿದರೆ ಮಾತ್ರ ಕರ್ನಾಟಕದ ನದಿಗಳನ್ನು ಉಳಿಸಬಹುದು ಎಂದು, ಅದಕ್ಕೆ ಸರ್ಕಾರದ ಹೊರತಾಗಿ ಕೆಲಸಗಲಾಗಲಿ ಎಂದು ಆಶಿಸಿದರು.

C. Yatiraj, Environmentalist, Activist and President of Gram Seva Sangh

ಅನುಭವಿ ರಾಜಕಾರಣಿ ಬಿ ಎಲ್ ಶಂಕರ್ ತಮ್ಮ ಮಲೆನಾಡಿನ ಅನುಭವ ಹಾಗೂ ಪ್ರಸ್ತುತ ರಾಜಕೀಯದ ಸ್ಥಿತಿಯ ಬಗೆಗಿನ ಕಟ್ಟು ಸತ್ಯವನ್ನು ನಿಷ್ಟುರವಾಗಿ ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದರು. ಕಳೆದ ಐವತ್ತು ವರ್ಷದಲ್ಲಿ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ನದಿಗಳು ಕಲುಷಿತವಾಗಿದೆ. ಕೃಷಿಯಲ್ಲಿ ಬಳಕೆಯಾಗುವ ಕ್ರಿಮಿನಾಶಕ ಇಂದು ಮಲೆನಾಡಿಗೆ ಮಾರಕವಾಗಿದೆ. ಮಲೆನಾಡಿನ ಕಾಡುಗಳಲ್ಲಿ ಸ್ಥಳೀಯ ಮರಗಳನ್ನು ಮೂಲೆ ಗುಂಪು ಮಾಡಿ ಕೇವಲ ಲಾಭದಾಯಕ ಮರಗಳನ್ನು ಬೆಳೆಸಿ ಕಾಡನ್ನು ಹಾಳು ಮಾಡುವ ಕೆಲಸವನ್ನು ಅರಣ್ಯ ಇಲಾಖೆಯೇ ಮಾಡುತ್ತಿದೆ. ನದಿ ಮೂಲಗಳನ್ನು ಉಳಿಸಿಬೇಕಾಗಿದೇ ಇಲ್ಲವಾದಲ್ಲಿ ಮಲೆನಾಡಿನ ನದಿಗಳು ಬಯಲುಸೀಮೆಯ ನದಿಗಳಂತೆ ಒಣಗುತಿವೇ. ಇವುಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಚಿಂತಿಸದೆ ಕಾವೇರಿ ಪ್ರತಿಮೆ ಹಾಗೂ ಡಿಸ್ನಿ ಪಾರ್ಕ್ ಗಳಂತಹ ಯೋಜನೆ ರೂಪಿಸುತ್ತಿರುವುದು ಶೋಚನೀಯ. ಹಾಗಾಗಿ ಧರ್ಮ ಗುರುಗಳು ಪರಿಸರ ಸಂರಕ್ಷಣೆಗೆ ಮುಂಚೂಣಿಯಲ್ಲಿ ನಿಲ್ಲಬೇಕು. ಜಿ ಡಿ ಅಗರವಾಲಾರದು ಸಾವಲ್ಲ ಪ್ರಭುತ್ವ ಮಾಡಿದ ಕೊಲೆ, ಅವರ ಸಾವಿಗೆ ಕಾರಣವಾದ ಎಲ್ಲರದೂ ಅಕ್ಷಮ್ಯ ಅಪರಾಧ. ರಾಜಕೀಯವನ್ನು ಕೇವಲ ರಾಜಕಾರಣಿಗಳಿಗೆ ವಹಿಸಿದ್ದರಿಂದ ರಾಜಕೀಯ ವ್ಯಾಪಾರೀಕರಣ ವಾಗಿದೆ. ಹಾಗಾಗಿ ಅದರ ಪುನರ್ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನ ನಡೆಯಬೇಕಿದೆ. ಇಂದು ಸಾಮಾಜಿಕ ಬದಲಾವಣೆಗಳನ್ನು ಚುನಾವಣೆಗೆನಿಲ್ಲದ ನಾಯಕರು ಹೋರಾಟಗಾರರಿಂದ ಮಾತ್ರ ಸಧ್ಯ, ಗಾಂಧಿಯ 150 ನೇ ವರ್ಷವಾದ ಇಂದು ಪ್ರಕೃತಿಯ ಸವಾಲುಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮರೂಪಿಸಿವುದು ಅತ್ಯಂತ ಅರ್ಥಪೂರ್ಣ ಎಂದು ಹೇಳಿ, ತಾವು ಗಂಧಿಯಾನದ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ರೂಪಿಸುತ್ತಿರುವ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದ ಬಗ್ಗೆ ತಿಳಿಸಿದರು.

B L Shankar, Ex Karnataka Vidhan Parishath President, Indian National Congress Party

ವಿಜ್ಞಾನ ಹಾಗೂ ಲೋಕವಿದ್ಯಾ ಹೋರಾಟದ ಎರಡರ ಹಿನ್ನೆಲೆಯಿಂದ ಬಂದ ಅಭಿಜಿತ್ ಮಿತ್ರ, ಜಿ ಡಿ ಅಗರವಾಲರು ಗಂಗೆಗಾಗಿ ತಮ್ಮ ಸಂಪೂರ್ಣ ಜೀವನವನ್ನು ಮುಡಿಪಾಗಿಟ್ಟರು. ನಾವು ಹೇಗೆ ನಮ್ಮ ಕುಟುಂಬ ಹಾಗೂ ಸಮಾಜದ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದೇವೆ, ಅದೇ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಪರಿಸರದ ಜೊತೆಯಲ್ಲಿ ಗಾಢವಾಗಬೇಕು. ನಮ್ಮನು ಆಳಿದವರು ವಿಜ್ಞಾನ ಹಾಗೂ ಧರ್ಮವನ್ನು ಬೇರೆ ಸಂಘಟನೆಗಳ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಬೇರುಪಡಿಸಿದೆ. ಮಾನವನ ಆಸೆಗಳು ಹೆಚ್ಚಾಗುತ್ತಿದ್ದು, ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳು ಕೊರತೆಯನ್ನುವಷ್ಟು ಬಳಸುತ್ತಿದ್ದೇವೆ. ವಿಕಾಸದ ಹೆಸರು ಹೇಳುತ್ತ ಬಂದವರು ವಿಕಾಸವನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ ಬೇರೆ ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆ, ವಿಕಾಸದ ವ್ಯಾಖ್ಯಾನವನ್ನು ಬದಲಿಸಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಅಭಿಪ್ರಾಯಪಟ್ಟರು.

Prof. Abhijit Mitra, Scientist and Lokavidya Activist

ಜೀವನದುದ್ದಕ್ಕೂ ಕೆರೆ, ನದಿ, ಹುಲ್ಲುಗಾವಲು ಮತ್ತಿತರ ಪ್ರಾಕೃತಿಕ ವಿಷಯಗಳ ಮೇಲೆ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಿದ ಲಿಯೋ ಎಫ್ ಸಲ್ಡಾನ್ಹಾ, ಬೆಂಗಳೂರಿನ 30ಲಕ್ಷ ಮನೆಗಳಿದ್ದು ಕೇವಲ 1.5ಲಕ್ಷ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಮಳೆ ಕೊಯ್ಲು ಅಳವಡಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಕೋಟಿ ಕೋಟಿ ಹಣವನ್ನು ಖರ್ಚು ಮಾಡಿ ಮನೆ ಕಟ್ಟುತ್ತಾರೆ, ಆದರೆ ಕೇವಲ ಸಾವಿರ ಗಳನ್ನು ಖರ್ಚು ಮಾಡಿ ಮಳೆ ಕೊಯ್ಲುನ್ನು ಅಳವಡಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಹರಿಯುವ ನದಿಗಳಷ್ಟೆ ಜೀವಂತ ನದಿಗಳು, ಹರಿಯದಂತೆ ಅಣೆಕಟ್ಟೆ ಗಳಿಂದ ತಡೆಹಿಡಿದರೆ ಅವು ಸಾಯುತ್ತವೆ. ಅಲ್ಲಿ ಯಾವುದೇ ಜೀವಂತಿಕೆ, ಜೀವ ವೈವಿಧ್ಯತೆ ಇರುವುದಿಲ್ಲ ತಮ್ಮ ಅನುಭವವನ್ನು ವ್ಯಕ್ತಪಡಿಸಿದರು.

Leo F. Saldanha, Environmentalist and Activist

ಕಾರ್ಯಕ್ರಮದ ಅಧ್ಯಕ್ಷತೆ ವಹಿಸಿದ ವೂಡೆ ಪಿ ಕೃಷ್ಣ ಇಂದು ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಎಂದರೆ ಕಟ್ಟುವುದು, ಕೇಡವುವುದು ಮತ್ತು ಲಾಭ ಮಾಡುವುದು ಎಂಬ ರೀತಿಯಲ್ಲಿ ಅರ್ಥವಾಗಿದೆ. ಗಾಂಧಿಯವರ ಜೀವನ ನಮಗೆ ಪ್ರೇರಣೆಯಾಗಲಿ. ಒಮ್ಮೆ ಗಾಂಧೀಜಿ ಮರೆತು ಮುಖವನ್ನು ತೊಳೆಯಲು ಒಂದರ ಬದಲು ಎರಡು ತಂಬಿಗೆ ನೀರನ್ನು ಮುಖವನ್ನು ತೊಳೆಯಲು ಬಳಸಿದರು, ನಂತರ ಅದರ ಬಗ್ಗೆ ಮರುಗುತ್ತಾರೆ, ಈ ಒಂದು ಉದಾಹರಣೆ ನಮಗೆ ಪ್ರೇರಣೆಯಾಗಬೇಕೆಂದು ಅಧ್ಯಕ್ಷಿಯ ಮಾತುಗಳಲ್ಲಿ ಅತ್ಮವಿಮರ್ಶೆಯ ಅಗತ್ಯವನ್ನು ಎಲ್ಲರಿಗೂ ನೆನಪಿಸಿದರು.

Wooday p Krishna, President, Karnataka Gandhi Smaraka Nidhi

ಚರ್ಚೆಯು ನಮ್ಮೆಲ್ಲರಿಗೂ ನದಿಗಳನ್ನು ಉಳಿಸಲು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿ ತೊಡಗಿಕೊಳ್ಳಬೇಕೆಂಬ ಎಚ್ಚರಿಕೆಯ ಕರೆಯಾಗಿತ್ತು ಹಾಗೂ ಆ ಕೆಲಸದಲ್ಲಿ ಸಮಗ್ರ ದೃಷ್ಟಿಕೋನದ ಅವಶ್ಯಕತೆ ಹಾಗೂ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆಯನ್ನು ಇಲ್ಲಿಯವರೆಗಿನ ಅನುಭವ ಎತ್ತಿಹಿಡಿಯುತ್ತಿತ್ತು.

ಗ್ರಾಮ ಸೇವಾ ಸಂಘದ ಈ ಪ್ರಯತ್ನ ಇಲ್ಲಿಯವರೆಗೆ ನದಿಗಳನ್ನು ಉಳಿಸುವ ಹೋರಾಟದಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿರುವ ಎಲ್ಲಾ ಸಂಸ್ಥೆ, ವ್ಯಕ್ತಿಗಳಿಗೆ ಶಕ್ತಿ ತುಂಬುವ ಪ್ರಯತ್ನವಾಗಿದ್ದು, ಅವರೊಂದಿಗೆ ಈ ಕಾರ್ಯವನ್ನು ಮುಂದುವರೆಸುವ ಬಗ್ಗೆ ಚರ್ಚೆಯಲ್ಲಿದ್ದು, ನಾವು ತೊಡಗಿಕೊಳ್ಳಲು ಉತ್ಸುಕರಾಗಿದ್ದೇವೆ. ಈ ಸಂಭಂದ ಮುಂದಿನ ಬೆಳವಣಿಗೆ ಹಾಗೂ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಗಳಲ್ಲಿ ನಿಮ್ಮ ಸಕ್ರಿಯ ಭಾಗವಹಿಸುವಿಕೆಯನ್ನು ಕೋರುತ್ತೇವೆ.

Photos and videos captured by volunteers Ravi Kiran and Sanketh in addition to student group (Siddhant, Semanti, Suman, Deby, Veeksha, Merlin, Sudhakar, Abhiram, Mitun, Srisharan).

Program Jointly Organized by Gram Seva Sangh, Lokavidya Vedike, Karnataka Gandhi Smaraka Nidhi, Bharatha Yatra Kendra

ಇಂತಿ

ಗ್ರಾಮ ಸೇವಾ ಸಂಘ

Mobile: 9980043911

Email: GramSevaSanghIndia@gmail.com

Flat #102, Shesha Nivas, 1st Block, 1st Main,
Thyagarajanagar, Bengaluru-560028

Facebook.com/gramsevasanghindia | @gramasevasangha| www.gr amsevasangh.org

Save The Rivers Campaign- Media Reports

Eleventh Hour for India’s Rivers

A Report of “Save the Rivers Campaign”

A Tribute to Scientist Saint G D Agarwal

Gram Seva Sangh organised a ‘save rivers campaign’ on the 1^st of December at Gandhi Bhavan, as a tribute to G. D. Agarwal, the environmental engineer, professor and activist who had sacrificed his life for Ma Ganga. The river Ganges is not just a flowing water body but also a source of spiritual trust for millions of Indians who, ironically, are themselves responsible for the river’s exploitation.

Prasanna, the well-known playwright and director was the moderator of the event. He welcomed the guests and presented his thoughts on how our culture and tradition are intertwined with the life of rivers and how reviving one would lead to the rescue of the other. He pointed out that Karnataka was on the verge of desertification after Rajasthan.

Sri Panditaradhya Shivacharya Swamiji described how minimalism and a simple life are the solutions to our current problem of deterioration of natural resources. Our resources that were once revered are now looked at through the lens of exploitation, the root cause of our societal problems. Spirituality and science are meant to be integrated, science is not a standalone show and was never supposed to be.

VishwanathSrikantaiah, water activist and columnist for The Hindu, dubbed as “Zenrainman” threw light on the rivers being the final points for every human activity. Till 1947 India had 370 dams but today, we have more than 6000 dams. He raised three important issues – “Can the dam building spree be reversed? Can we reverse the process of taking water for irrigation for water-guzzling crops like paddy and sugarcane? India is a predominantly ground water dependent civilization.” He beautifully narrated the language of a well which speaks to us as an ecological source about the approaching season and the water availability under the ground.

Basavaraj Patil, a representative of the Rashtriya Swabhiman Aandolana from Delhi emotionally recalled his efforts to save Ganga working shoulder to shoulder with G. D. Agarwal. He emphasised on how it is our responsibility to carry forward his legacy and how his sacrifice should not go to waste but should be honoured by every Indian.

Professor M V Rajeev Gowda, the chairman of the INC R&D dept, conveyed his helplessness about how everybody wants Cauvery water but no one works the other way round to harvest the same water. He said, ”We have polluted water to the extent that we’re infamous for having lakes which catch fire.” He felt that engagement in the issue is what we need and he promised to do whatever he can in his power to reverse the negative developments.

The Environmentalist and state President of Gram SevaSangh, C. Yatiraj spoke about how the Western Ghats are the origin of most of the rivers that flow through Karnataka and yet its miserable state and exploitation is ignored by most political parties while it should be the centre of our focus. He questioned the benefit of having public debates, discourses and playing the blame game. He urged the members Gram Seva Sangh, the government and other stakeholders to act by engaging in micro and macro level projects.

B L Shankar reminisced of Malnad. The beauty of Malnad has been destroyed by abuse of ground water and the steady overuse of fertilisers and pesticides. The Malnad of today is a prominent agricultural zone. He lamented that a scientific education had done little to enhance a logical mindset. The fruit bearing trees that used to be a major part of cultivation have given way to commercial plantations of Silver trees, Nilgiris and Acacias which affects both commoners and farmers. According to him, sand mining is now a part of a mafia organization which far exceeds our requirements.

Abhijit Mitra, professor, scientist and Lokavidya activist emphasized on the significance of Lokavidya i.e. people’s knowledge. G. D. Agarwal had one major demand- stoppage of any construction upstream the holy river. He mentions that we are led by the myth that human needs are endless and unlimited, but our resources aren’t. This inculcates the belief that in order to be successful one must be driven by greed and overpower competition. Thus, we are lured and trapped by the concept of development,while with every bit of progress there is collateral damage.

Leo F Saldanha, Environmentalist and Activist focusing on citizens responsibility said Bengaluru have 30 lakh houses out of which only 1.5 lakh houses only harvesting rainwater. Even people who spends corers in building houses, wont go for harvesting rainwater it merely cost few thousand rupees. Free flowing rivers can be called as rivers, rivers stopped by big dams are dead rivers. In rivers basins stopped by dams looses bio diversity and liveliness.

Dr Wooday P. Krishna elaborated on the concept of “Sarvodaya” and how it should rule the bond between science and spirituality. The negation of spirituality from science would result in destruction and violence. He urged the gathering to work on the mobilisation of people’s strength against the power of the government and the power of violence. All politicians would encourage development, yet people seldom realise that development is mostly related to “construction and tenders” and not the welfare of citizens.

“Declutter your minds to declutter the rivers”, said Swami Shivacharya. The discussion was a wake up call for all of us on how to channel our efforts towards taking proactive measures to protect and safeguard the rivers in our country.

Gram Seva Sangh’s this effort is to strengthen the people and groups which are working towards saving rivers will continue and we are in discussion with such groups to take this forward. We will inform once such events scheduled and would like your active participation too.

Report by Student Volunteers (Siddhant, Semanti, Suman, Deby, Veeksha, Merlin, Sudhakar, Abhiram, Mitun, Srisharan)

Photos and videos captured by volunteers Ravi Kiran and Sanketh in addition to above student group.

Program Jointly Organized by Gram Seva Sangh, Lokavidya Vedike, Karnataka Gandhi Smaraka Nidhi, Bharatha Yatra Kendra

Thank You

Gram Seva Sangh

Mobile: 9980043911

Email: GramSevaSanghIndia@gmail.com

Flat #102, Shesha Nivas, 1st Block, 1st Main,
Thyagarajanagar, Bengaluru-560028

Facebook.com/gramsevasanghindia | @gramasevasangha| www.gr amsevasangh.org

The Hindu

My art is as much ‘handmade’ as that of an artisan: Irrfan Khan

“I am an actor. The product I make is as much handmade as what an artisan makes. I act by using my own hands, feet, emotions and speech. In this sense, people who make things out of their hands are my brothers and sisters,” said noted actor Irrfan Khan, expressing his solidarity with the ongoing Tax-Denial Satyagraha by Grama Seva Sangha, demanding zero tax on handmade products.

Report of the National Symposium on “The Handmade”

0L0A7270 — Inaugural session of the symposium. From left: M S Satyu, Irrfan Khan, Neelkanth Mama, Uzramma

A story in song from West-Bengal accompanying the depiction on the Patta Chitra resounds from the auditorium of St. Joseph’s Institute of Management, Bangalore, the venue for the National Symposium on The HANDMADE.

The handmade holds and embodies the continuity of tradition and culture and bestows identity to communities within their homes, and their natural environment, through time. The crisis inflicted on artisans producing by hand in India, calls for redefining our understanding of work, of work relationships, consumer habits and tax regimes.

The symposium conceived and led by Gram Seva Sangha is a part of the ongoing Tax-denial Sathyagraha on the handmade. The demand is simple and historic: that there is a crying need to acknowledge, accommodate and support the skill and craft of the artisan, farmer, fisherfolk, Adivasi, labourer, homemaker, industrial worker, et al, and to fundamentally acknowledge the due role of such handmade livelihoods in sustaining and contributing to global productivity, creativity and sustainability. Keeping this in mind, the symposium proposed the following resolutions to be adopted:

The GST council should make all handmade products zero taxed
The central and the various state governments in India should take measures to get a better price for the handmade
Since 60% of the Indian population still depend, for their livelihood, on producing products with their own hands, a separate ministry be setup for the handmade, with budgetary allocations equivalent to that of the population size
The government and the other concerned agencies should adopt the definition, as given below, of the handmade: Any product that uses not less than two thirds of the hand process and not more than one thirds of the machine process be treated as handmade

Prasanna Heggodu explained that handmade systems are the enterprise of the future. It is a far better alternative to neo-liberal economy in addressing prevailing environmental, economic and social concerns and in advancing equality, morality, and in tackling alienation of individuals of society. This demands a shift in production to the hand/making from machine-making, and not merely the tinkering of the existing systems which are extractive and destructive. He submitted that hand-making is slow, but is holistic and closer to the nature. It may appear economically inefficient, but is ecologically sustainable and can be made socially just. Machine-making is faster and appears economically more efficient, but causes extensive social and ecological damage whilst also depriving large sections of society of their wealth. Machine-making is also a natural ally of neo-liberal economic systems whose methods entail appropriation and aggregation of wealth and essentially is an antithesis to cooperation and empowerment.

Renowned film-maker M S Sathyu questioned the need for taxing everything that is produced. He wondered why theatre is taxed 18% GST when artistes rarely make any money and find it difficult to survive in this highly commercialised and taxed world. The Government which must step in and support such the handmade sector is instead taxing it out of existence. Sathyu also recalled that displacement of the handmade produce is increasingly larger now, as we have entered an era where” every thing under the sun is taxed”. Why should culture and education be taxed? He explained how the tax involved in renting venues, advance booking and tickets are all taxed that too under commercial categories. For example, a theatre as a venue is nested under the category of Kalyana Mantapa for taxation. He called for an active refusal to accept such a tax regime and called upon artistes and audiences to come together against imposition of GST on the handmade.

Uzramma wished the new year to be one of a different kind of industrial revolution that is democratic, equitable and promises and delivers a sustainable future. She elaborated how the current system had been put in place through violence and that it was being held up by employing violence. Such a system of production has its roots in slave labour in the US and in India, and recalled that it was through such violence that the textile industry was displaced. The conversation dwelled further into bridging the gap between the poor artisans producing with the hand-looms and the rich elite buying the textile. Uzramma pointed towards inherent structures of traders and middle-men that promote this gap and how her organisation was attempting to open rural shops for the economically weaker sections to have access to the handmade.

Celebrated actor Irrfan Khan in solidarity embraced all artisans as his brothers and sister, as said his art too is handmade. Acting comes from body, soul and heart, he said. He imagined how beautiful it would be to be contented with a hand-making system, with fair and right prices for products and the erasure of exploitation. Irrfan Khan alluded to prevailing mass-escapism through cinema defies value-driven cinema and does not reflect any reality of the lived experience in society. This discrepancy promotes worshipping film actors and sportsmen, while any work calls for worship. Handmade doesn’t stop at making by hand.

Mind is contemplative, a rhythm which is harmonious with nature. It doesn’t remain with products, it goes deeper – Irrfan Khan explained. The depth that comes along with the handmade also relates to ecological questions, where the human is depleting the planet’s resources.

Wellknown theatre artiste and singer M D Pallavi discussed the use of technology in the music where it is primarily used to preserve; to produce; to create. However, technology of producing or replicating music through “sampling techniques” is forcing artists to abandon music and switch to other livelihoods. She bemoaned how violinists and percussionists have been displaced by the overemphatic presence of musical machines, and that they are now forced to become taxi drivers to eke out a living.

Mohan Rao, of Rashtriya Chenetha Janasamakhya, who has worked extensively with handloom weavers in Chirala, AP and rest of the country, said that handloom weaving is a green industry. Through export alone Rs. 20,000 crores of income is generated through handloom and handicrafts. However, the annual budget allotted to the sector is a meagre Rs 219 crores. The regressive policies followed by tax regimes since independence have forced handloom weavers from being entrepreneurs to low-waged labourers.

Yatiraju C, Environmentalist from Tumkur and recently given the Rajyotsava award by Karnataka Government discussed the importance of agriculture for India’s economy, where it constitutes the maximum share of country’s exports. Despite this, marginal farmers are being labelled as “economically unviable” in a bid to make way for industrial farming methods. This is leading to the food chain being poisoned and human health jeopardised through lifestyle diseases. Natural farming is the only hope for future.

V. Gayathri of Inter Cultural Research and Action (ICRA) argued that agriculture is primarily handmade, where all the activities, except ploughing, involves manual labour. Despite this, the Minimum Support Price announced by the governments does not do justice to the work input, forcing them to prefer being labourers than farmers – as there is more assured income and lower liability. On the other hand, Governments are obsessed with the idea precision farming by using imported technology. However, women who practice traditional farming have the such super skills as an intrinsic part of their activity, and one example is how they sow seeds with extreme precision and transplant and raise crop with great geometric rhythm. She also emphasised the need to educate consumers on why food crops grown with traditional methods, which are more nutritious, are also more expensive.

Next, Magline Philomina, an activist from “The Eradesha Maheelaveedhi” of Kerala, who works with the fisher communities, spoke about who women contribute significantly to the fishing activity and yet are not recognised for their work, which is about 90% of the work. On the one hand, the coastal community is increasingly facing threats and on the other, their lands are being siphoned-off for ports, petrochemical complexes and for tourism, urban and industrial developments. “We need the sea. We need the beach to survive. Where should be go to fish if we are not allowed to live and work on the coast?”, she painfully asked. She also shared how despite all the satellite technology to assist in establishing early warning systems, they have not helped save lives of fisherfolk and at least 2200 are known to have perished in the recent cyclone Ockhi. “Thousands are still missing” she said.

Leo Saldhana of Environment Support Group drew attention to a recent World Bank report reviewing key events of 2017, in which it is said that two-third of world’s wealth is made with people’s power – handmade. Yet, most of the world’s wealth is aggregated in an handful of individuals, and the situation is no different in India. He also threw light on how the poor are subsidising the rich. The rich are essentially extracting money and resources from the poor and yet are being incentivised by tax writeoffs, loan waivers, and subsidies.

Neelkanth Mama, a shepherd and social activist, distinguished intelligence of the educated that relies on technology from wisdom among the shepherds who rely on nature for their knowledge. He said we have knowledge, which we employ every day to make complex decisions. But that is not considered ‘knowledge’ unless it comes from a computer. He also spoke about human wellbeing interlinked with traditional sheep rearing methods which involved grazing them on diverse herbs in diverse habitats.

Doddaullarthi Karianna of Amrit Mahal Kaval Horata Samiti of Challakere, Chitradurga said his people do not need the government’s support as long as they have access to their grazing lands and are allowed to grow food that has a viable price. He asked why there is emphasis on enforcing a single tax regime on everyone, rich and poor, when the poor don’t get any support in the form of health, education and housing, whereas those with wealth continue to enjoy benefits and sops. He bemoaned the Constitutional values of equity and justice for all is being destroyed every time a new economic policy is brought in.

Dr. Shamala Devi, Sociologist and Dr JK Suresh, activist from Lokavidya Vedike looked at homemaking as handmade. Despite an important role homemakers play of nation building through homemaking, they are not paid and their work is unrecognised, said Dr. Shamala. We are trapped in age-old notions of separating the physical and mental labour which has its roots in the industrial revolution. Science has further objectified this notion, Dr. Suresh said.

Gopi Krishna, designer and social activist from Belgaum, spoke about the nuances of traditional methods of nomadic shepherding. Their approach to productivity does not depend on the number of sheep but on the health and quality of each sheep, and of their capacity to live in a paradigm that is not extractive but supportive of humanity and nature. Their harmonious way of living with nature is such that they ever revere predators which prey on their sheep, saying it is their due.

Sreekumar, farmer from the Sangatya Commune in Karkala, said that we have enough science and technology to move ahead but unless we correct our value system, no amount of science can save humans. He emphasised the need to nurture cooperation, value our commons; competition, exploitation and accumulation.

Fr. Francis Guntipilly of Ashirwad, paid a glowing tribute to Fr. Ambrose Pinto who passed away on 3rd January, and said he was a social activist who always worked for the rights of the poor, in particular Dalits. Fr. Manoj, Director of the St. Joseph’s Institue of Management was present and supported the entire event with great generosity and the support of his staff.

Towards the end of a great day of intense deliberations, the Resolutions proposed were adopted and accepted by all delegates, unanimously.

This report has been prepared for the organisers by
Jahnavi Pai, Namrata Kabra, Asha S, Apoorva Patil, Harsh Vardhan Bhati, Swetha Rao Dhananka, Kanishka.

Contact:
Abilash C. A.
Gram Seva Sangh
Flat 102, Shesha Nivas, 1^st Block, 1^st Main
Thyagarajanagar, Bangalore 560028
Email: gramsevasanghindia@gmail.com
Facebook: gramsevasanghindia Twitter: @gramasevasangha

National Symposium on ‘The Handmade’

Why Handmade?

Because we have become machine-made.

All civilizations are polarised entities. But unlike civilizations of the past, in this civilization the polarization is near complete. We, have killed the handmade, almost.

Continue reading National Symposium on ‘The Handmade’